Interpelacja nr 33344 do Prezesa Rady Ministrów w sprawie wzmocnienia działań Państwowej Inspekcji Pracy.

Zgłaszający: Filip Kaczyński

Data wpływu: 05-05-2022

Szanowny Panie Premierze!

O potrzebie odbiurokratyzowania oraz wzmocnienia działania Państwowej Inspekcji Pracy, a także zwiększenia skuteczności działających w jej strukturach inspektorów pracy mówi się już od dawna. Kierownictwo PIP formułowało wielokrotnie potrzebę dokonania zmian w przepisach regulujących funkcjonowanie tego organu. Wydaje się to zasadne z uwagi na wciąż poszerzający się zakres zadań Państwowej Inspekcji Pracy przy zmniejszającej się liczbie osób wykonujących czynności kontrolne.

Postulowano m.in. zasadność dokonania zmian polegających na:

– zniesieniu obowiązku przedkładania przez inspektorów upoważnień do kontroli przedsiębiorców,

– ujęciu w ustawie o PIP, że kontrole inspektorów pracy realizowane są z uwzględnieniem postanowień ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej inspekcji pracy w przemyśle i handlu, (…)

– przyznaniu inspektorom pracy prawa przekształcania umowy cywilnoprawnej na umowę o pracę w drodze decyzji administracyjnej z prawem odwołania się od niej do sądu pracy,

– istotnym wzmocnieniu oddziaływania wystąpień kierowanych po kontroli,

– zwiększeniu bezpieczeństwa kontrolujących,

– umożliwieniu inspektorom pracy dostępu on-line do odpowiednich baz danych ZUS, powiatowych urzędów pracy i innych – w celu skutecznej i sprawnej realizacji kontroli w zakresie legalności zatrudnienia,

– uproszczeniu zasad dokumentowania ustaleń kontroli,

– przyjęciu zasady kadencyjności na stanowiskach, z którymi związane są uprawnienia do zlecania kontroli w konkretnym podmiocie (z uwagi na procedury antykorupcyjne).

W związku z powyższym uprzejmie proszę o odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy w ramach Rady Ministrów lub Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej prowadzone są prace mające na celu zaproponowanie zmian w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy, a jeżeli tak, to czy są już one skonkretyzowane (w jakim zakresie odpowiadają na przytoczone w niniejszej interpelacji postulaty)?
2. Czy przewidywane są konsultacje/dyskusja społeczna nad ewentualnymi założeniami do projektu ustawy?

Z wyrazami szacunku

Filip Kaczyński
Poseł na Sejm RP

– – –

Odpowiedź na interpelację w sprawie wzmocnienia działań Państwowej Inspekcji Pracy.

Odpowiadający: minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg

Warszawa, 03-06-2022

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr 33344 Pana Posła Filipa Kaczyńskiego, proszę przyjąć następujące wyjaśnienia.

W kwestii umożliwienia inspektorom pracy dostępu on-line do odpowiednich baz danych ZUS dla skutecznej i sprawnej realizacji kontroli w zakresie legalności zatrudnienia uprzejmie informuję, że udostępnianie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych danych z kont płatników składek i ubezpieczonych odbywa się według regulujących tę kwestię przepisów, tj. art. 50 ust. 3-24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009), dalej „ustawa systemowa” lub przepisów innych ustaw, z których wynika obowiązek udostępniania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych informacji.

Podkreślenia przy tym wymaga, iż w myśl art. 79 ust. 1 ustawy systemowej indywidualne dane zawarte na kontach ubezpieczonych i kontach płatników składek, a także w rejestrach prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz dane źródłowe będące podstawą zapisów na tych kontach i w rejestrach stanowią tajemnicę prawnie chronioną Zakładu.

We wskazanych przepisach art. 50 ust. 3-24 ustawy systemowej enumeratywnie wymienione zostały podmioty, którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych może udostępnić dane gromadzone na kontach ubezpieczonych oraz płatników składek.

Należy zwrócić uwagę, że Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) została wprost wymieniona w art. 50 ust. 3 ustawy systemowej. Tryb udostępniania danych wynika z art. 50 ust. 7 ustawy systemowej, która stanowi, że dane te są udostępniane na zindywidualizowany wniosek zawierający elementy wskazane w art. 50 ust. 7:

1. w przypadku danych zgromadzonych na koncie ubezpieczonego – imię i nazwisko ubezpieczonego oraz numer PESEL, a w razie gdy ubezpieczonemu nie nadano numeru PESEL – serię i numer dowodu osobistego lub paszportu;
2. w przypadku danych zgromadzonych na koncie płatnika składek – imię i nazwisko lub nazwę skróconą płatnika składek oraz numery NIP i REGON, lub jeden z nich, jeżeli jest wystarczający do identyfikacji płatnika składek.

Uwzględniając powyższe wskazać należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może udostępniać dane z kont płatników lub ubezpieczonych na wniosek PIP na podstawie art. 50 ust. 3 w związku z art. 50 ust. 7 ustawy systemowej. W świetle ww. przepisów PIP może mieć dostęp do danych zgromadzonych na kontach płatników składek i ubezpieczonych pod warunkiem złożenia zindywidualizowanego wniosku o udostępnienie tych danych zawierającego informacje określone w art. 50 ust. 7 ustawy systemowej.

Podstawą do pozyskania danych przez PIP jest też art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1251, z późn. zm.), zgodnie z którym, PIP jest uprawniona do korzystania z danych zgromadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek, w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, a także danych o wypadkach przy pracy uzyskanych na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1205, z późn. zm.). Przepis ten należy odczytywać łącznie z przepisem art. 50 ust. 7 ustawy systemowej, co oznacza konieczność otrzymania przez ZUS zindywidualizowanego wniosku o udostępnienie tych danych.

Uprawnienie PIP do pozyskania informacji wynika również z art. 12 ust. 2-3 i 5 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług (Dz. U. z 2021 r. poz. 1140), który stanowi, że PIP ma prawo występować do ZUS z wnioskiem o udzielenie informacji niezbędnych do udzielenia odpowiedzi na wnioski, o których mowa w art. 9 ust. 2 pkt 4 lit. d tejże ustawy. ZUS przekazuje informacje w terminie 10 dni roboczych od dnia otrzymania wniosku PIP, chyba że udzielenie informacji wymaga przeprowadzenia uprzedniego postępowania wyjaśniającego lub kontroli (w takim przypadku o przyczynach opóźnienia ZUS informuje niezwłocznie PIP).

Należy nadmienić także, że ustawa systemowa przewiduje również „bezwnioskowy” tryb udostępniania danych na rzecz PIP. ZUS jest obowiązany do przekazywania wykazu płatników do PIP bez konieczności składania wniosku, przy czym dotyczy to ściśle określonego przedmiotowo zakresu danych. Zakres takiego udostępniania wynika z art. 50 ust. 11-13 ustawy systemowej i odnosi się do danych płatników, którzy w ostatnim kwartale zgłosili do ubezpieczeń społecznych, co najmniej jednego cudzoziemca. Dane płatników składek ZUS przekazuje w terminie do końca ostatniego dnia roboczego miesiąca następującego po upływie kwartału, którego wykaz dotyczy. Ponadto, na podstawie art. 50 ust. 11 pkt 2 ustawy systemowej, ZUS przekazuje dane ubezpieczonego cudzoziemca w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisemnego wniosku PIP.

Zatem Państwowa Inspekcja Pracy w świetle obowiązujących przepisów jest podmiotem uprawnionym do pozyskania z ZUS danych zewidencjonowanych na kontach płatników i ubezpieczonych. Dane te pozyskiwane są na podstawie zindywidualizowanych wniosków, a w zakresie dotyczącym płatników, którzy zgłaszają cudzoziemców również w postaci wykazu danych przekazywanego cyklicznie przez Zakład.

Odnosząc się do postulatu umożliwienia inspektorom pracy prawa przekształcania umowy cywilnoprawnej na umowę o pracę w drodze decyzji administracyjnej z prawem odwołania się od niej do sądu pracy informuję, że w kwietniu 2021 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk nr 1134). Projekt ten przewiduje zmiany w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy polegające m.in. na przyznaniu inspektorom pracy uprawnienia do ustalania istnienia stosunku pracy w razie stwierdzenia, że stosunek prawny łączący strony, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy. Zgodnie z tym projektem ustalenie istnienia stosunku pracy miałoby następować w drodze pisemnej decyzji wydawanej przez inspektora pracy. Zgodnie z projektem decyzja miałaby zawierać wysokość wynagrodzenia.

W projektowanym art. 34 ust. 2b ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy określono minimalną wysokość wynagrodzenia jaka może zostać określona w tej decyzji. Określono także środek odwoławczy od decyzji tj. możliwość złożenia odwołania do sądu rejonowego – sądu pracy.

Poselski projekt ustawy zawarty w druku nr 1134 zawiera również zmiany w ustawie Kodeks postępowania cywilnego (dalej „K.p.c.”), polegające m.in. na dodaniu art. 477^7b zawierającego szczegółowe przepisy dotyczące odwołania od decyzji inspektora pracy. Wskazano w nim także, iż inspektor pracy jest stroną postępowania w sprawach odwołań od decyzji o ustaleniu istnienia stosunku pracy (art. 63¹ § 2 K.p.c.), oraz określono, iż sądem właściwym dla rozpatrzenia odwołania od decyzji wydanej przez inspektora pracy będzie sąd rejonowy, w którego właściwości miejscowej praca jest, była lub miała być wykonywana (art. 461 § 2a K.p.c.). Proponowane rozwiązania miałyby wejść w życie po upływie 90 dni od dnia ogłoszenia ustawy.

Z uzasadnienia do poselskiego projektu ustawy zawartego w druku nr 1134 wynika, że wprowadzenie uprawnienia dla inspektora pracy do ustalania istnienia stosunku pracy w drodze decyzji umożliwi Państwowej Inspekcji Pracy skuteczniejsze egzekwowanie prawa pracy.

W maju ubiegłego roku odbyło się w Sejmie I czytanie tego projektu. Natomiast w dniu 8 października 2021 r. Rada Ministrów przyjęła negatywne stanowisko wobec tego projektu, przytaczając rozliczne argumenty przemawiające za takim stanowiskiem.

W tym miejscu warto zauważyć, że już obecnie obowiązujące przepisy ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, uprawniają inspektorów pracy do wnoszenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy nawet wbrew woli zainteresowanego, jeżeli wbrew zawartej umowie wystąpiły cechy powstania stosunku pracy (art. 33 ust. 1 pkt 3). Inspektorom pracy w tej mierze przysługują uprawnienia prokuratorów – art. 63² K.p.c. Zatem inspektorzy pracy już obecnie są wyposażeni w instrumenty pozwalające im na wniesienie powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Ponadto, jak wynika ze sprawozdań z działalności Państwowej Inspekcji Pracy, w ostatnich latach w czasie kontroli przestrzegania zakazu zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, pomimo ujawniania nieprawidłowości, inspektorzy pracy poprzestawali na zastosowaniu środków prawnych w postaci wniosków w wystąpieniach oraz poleceń ustnych, które okazywały się skuteczną formą przeciwdziałania tym nieprawidłowościom, bez konieczności wszczynania postępowań w sprawach o popełnienie wykroczeń.

Przedstawiając powyższe informuję, że stosownie do art. 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, Inspekcja ta podlega Sejmowi RP, a nadzór nad nią, w zakresie ustalonym ustawą, sprawuje Rada Ochrony Pracy. Do zadań Rady Ochrony Pracy, w myśl art. 7 ust. 7 ww. ustawy, należy m.in. wyrażanie stanowiska w sprawach dotyczących zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności dotyczących programów działalności i zadań PIP, okresowych ocen działalności PIP oraz wniosków wynikających z tych ocen, a także problemów ochrony pracy o zasięgu ogólnokrajowym. Zatem podnoszona w interpelacji kwestia odbiurokratyzowania oraz wzmocnienia działań Państwowej Inspekcji Pracy, a także zwiększenia skuteczności działających w jej strukturach inspektorów pracy może być przedmiotem zainteresowania tej Rady.

Informuję również, że w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej nie są obecnie prowadzone prace mające na celu zaproponowanie zmian w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie postulowanym w interpelacji.

Z wyrazami szacunku

Marlena Maląg
Minister Rodziny i Polityki Społecznej

źródło – https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/interpelacja.xsp?typ=INT&nr=33344