Minęła właśnie połowa roku, roku bardzo ważnego we współczesnej historii Państwowej Inspekcji Pracy. Nastąpiła wszak zupełna zmiana otoczenia politycznego inspekcji,  zmiana władzy wewnątrz instytucji, można na nowo zdefiniować priorytety i podstawowe zadania PIP. Widać już pierwsze, pozytywne efekty podjętych przez nowego głównego inspektora pracy działań.

Wydaje się, że Państwowa Inspekcja Pracy powoli powstaje z kolan, a w końcu w świecie polityki uzyskaliśmy rzeczywiste, a nie tylko werbalne i koniunkturalne wsparcie. Droga przed nami jednak wciąż daleka i czyha na niej wiele niespodzianek i niebezpieczeństw. Może ta „półrocznica” to dobry pretekst do postawienia sobie (na nowo) kilku podstawowych pytań.  Na przykład jaki ma być docelowy model funkcjonowania inspekcji, i co  na drodze do tego celu  udało się już osiągnąć.

Oczywistym jest już, iż zupełnie nieprzystający do złożonej rzeczywistości jest forsowany przez wiele ostatnich lat i kolejnych szefów PIP model „inspektora uniwersalnego”, to jest takiego, co zajmie się konstrukcją maszyny, promieniowaniem elektromagnetycznym, robotnikami na rusztowaniu, ale policzy też należny ekwiwalent za urlop czy wysokość składki na ubezpieczenie społeczne. A w międzyczasie przeprowadzi konkurs rysunkowy dla dziatwy w wiejskiej szkole, złapie kilku Wietnamczyków nielegalnie wykonujących pracę i w dodatku ku ogólnemu zachwytowi oprowadzi wycieczkę zagraniczną z zaprzyjaźnionej inspekcji. Aha, i „sprzeda” to tzw. mediom. ………

Cieszy, że wyraźne deklaracje w tej fundamentalnej dla inspekcji pracy/inspektorów pracy kwestii złożyli zarówno główny inspektor pracy Roman Giedrojć, jak i zastępca głównego inspektora pracy Zbigniew Ryfka. Generalnie chodzi o to,  aby inspektor pracy był wysokiej klasy specjalistą, zajmował się rzeczami poważnymi, a działalność urzędu była ukierunkowana na jego wsparcie  w terenie. Obowiązki biurokratyczne, sprawozdawcze i pisarskie ograniczone mają być do absolutnego minimum. Przy tym warto byłoby, aby zza biurek powstało kilkuset najbardziej doświadczonych i najlepiej wynagradzanych inspektorów, i wsparło merytorycznie rzesze kolegów „walczących” w terenie . A więc samodzielność i  specjalizacja  –  po prostu inspektor pracy ma tylko (i aż) prowadzić czynności kontrolne i nadzorcze.  Czyli realizować zadania ustawowe zadania inspekcji pracy określone w postanowieniach art. 3 ust. 1 Konwencji Nr 81 MOP:

(a) zapewnianie stosowania przepisów prawnych dotyczących warunków pracy i ochrony pracowników przy wykonywaniu ich zawodu, takich jak postanowienia dotyczące czasu pracy, płac, bezpieczeństwa, zdrowia i warunków socjalnych, zatrudnienia dzieci i młodocianych oraz innych spraw z tym związanych, w takim zakresie, w jakim inspektorzy pracy są zobowiązani do zapewnienia stosowania tych postanowień;

(b) dostarczanie informacji i porad technicznych pracodawcom i pracownikom co do najskuteczniejszych sposobów przestrzegania przepisów prawnych;

(c) zwracanie uwagi właściwej władzy na uchybienia lub nadużycia nie unormowane szczegółowo w istniejących przepisach prawnych.

Zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 2 tej Konwencji „Inspektorom pracy mogą być powierzone jakiekolwiek inne obowiązki tylko pod warunkiem, że nie będą przeszkadzać w skutecznym wykonywaniu ich zadań głównych ani w jakikolwiek sposób naruszać autorytetu i bezstronności, potrzebnych inspektorom w stosunkach z pracodawcami i pracownikami.”

I tu właśnie mogą się pojawiać się, i oczywiście pojawiają problemy. Ile zadań dodatkowych inspekcja pracy w Polsce może wykonywać, ile dodatkowych czynności wykonywać mogą inspektorzy pracy PIP,  bez uszczerbku dla wypełniania zadań podstawowych inspekcji pracy?  Nie ulega wątpliwości, że na żadną inspekcję pracy w Europie nie  nałożono tak rozlicznych  ustawowych obowiązków jak na Państwową Inspekcję  Pracy w Polsce.

Stowarzyszenie Inspektorów Pracy Rzeczypospolitej Polskiej ma zaszczyt od   już od 5 lat inicjować i prowadzić w tym obszarze dyskurs publiczny. Oczywiście nie mamy wpływu (a raczej wpływ mamy bardzo ograniczony) – na to jakie to nowe zadanie powierzy inspekcji pracy ustawodawca.Zadania te zobowiązani jesteśmy realizować – ostatnio  np. poszerzenie obowiązków w sferze legalności zatrudnienia, umów na czas określony czy wkrótce tzw. minimalnej stawki godzinowej za pracę na podstawie umowy cywilnej.

Co będzie dalej – nie wiemy. Może decyzje administracyjne przekształcające umowy cywilno-prawne w umowy o pracę, a może aktywny udział w ściganiu „alimenciarzy”? . To ostatnie – to nie żart!

Tym bardzie powinniśmy skupić się na poprawie organizacji  i efektywności pracy inspektora.  Ta „półrocznica”  to okazja do rozpoczęcia zapowiadanego odbiurokratyzowania urzędu, zlikwidowania niepotrzebnych procedur i stanowisk (co się już rozpoczęło), i odciążenia inspektorów od zbędnych a nie merytorycznych czynności.  Czy da się to jeszcze zrobić? Wszak, pomimo wielu zastrzeżeń funkcjonuje ograniczający mobilność inspektora pracy system informatyczny „Navigator”,  i nic z tym już chyba nie da się zrobić. A  w  kolejce czeka system elektronicznego obiegu dokumentów – który dodatkowo zmniejszy mobilność, elastyczność i efektywność  inspektorów pracy. I spowoduje – do czego już zdążyliśmy przywyknąć – kolejną redukcję czasu, który inspektor pracy może spędzić na terenie kontrolowanego podmiotu.

Wyrażamy przekonanie, iż system  SEOD, przed jego pełnym wdrożeniem w PIP, w odróżnieniu od  „Navigatora”,   którego wdrożenie nastąpiło metodą nauki na własnych błędach  i przyniosło ogromne koszty organizacyjne –  zostanie należycie przetestowany oraz dostosowany do potrzeb i specyfiki pracy inspektorów pracy.

Poważnych i wymagających pilnego rozwiązania problemów nazbierało się co niemiara. I to od problemów podstawowych jak zwiększenie skuteczności działania, wieloletni brak wpływu na legislację w zakresie prawa pracy, przedstawianie naszej pracy przez pryzmat statystyki, fasadowość niektórych działań czy też pauperyzacja środowiska pracowników PIP – aż po równie ważne problemy wewnątrzorganizacyjne jak nadmierna biurokracja, obciążenie inspektorów pracy prostymi czynnościami administracyjnymi, brak ergonomicznej oceny oprogramowania stanowiącego podstawowe narzędzie pracy ponad 1600 osób, funkcjonowanie niezgodnego z ustawą systemu ocen bieżących inspektorów pracy, nierozwiązane konflikty, nadszarpnięte zaufanie pracowników co do możliwości pozytywnych zmian, czego dobitnym dowodem jest „pączkowanie” organizacji związkowych wewnątrz Państwowej Inspekcji Pracy. Otwarty jest,  poruszony dobitnie na posiedzeniu komisji sejmowej problem nowego, bardziej racjonalnego zdefiniowania podstawowych mierników funkcjonowania inspekcji, które wszak są podstawą jej całej filozofii działania.  

I tu wracamy do tytułowej „kwadratury koła” . Czy da się pogodzić tak wiele sprzecznych racji i oczekiwań, i to w ściśle określonym stanie kadrowym i organizacyjnym (ale także i mentalnym) instytucji? Na pewno, przynajmniej w zakresie procedur wewnętrznych – taka optymalizacja jest możliwa.

O poruszonych wyżej sprawach pisaliśmy już wielokrotnie na naszej stronie internetowej, były one przedmiotem pism Zarządu Głównego SIPRP, wspólnych apeli SIPRP oraz ogólnokrajowych organizacji związkowych działających w PIP i spotkań z poprzednim kierownictwem urzędu

Ufamy i liczymy na skuteczne rozwiązywanie tych problemów przez kierownictwo Urzędu, w czym oczywiście deklarujemy pełne poparcie środowiska inspektorów pracy reprezentowanych przez SIPRP.