Jedną z nowych instytucji „Prawa przedsiębiorców” ma być powoływany  przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra właściwego do spraw gospodarki Rzecznik Praw Przedsiębiorcy – jako organ stojący na straży praworządności i bezpieczeństwa prowadzących działalność gospodarczą.

Do uprawnień przyznanych Rzecznikowi w celu ochrony praw przedsiębiorców, należeć ma m.in.:

• Inicjatywa ustawodawcza,
• Wniosek o wydanie objaśnień prawa,
• Informowanie organów państwa o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniach organów,
• Ocena działania prawa przedsiębiorców oraz projektowanie dla Rady Ministrów prawa dla przedsiębiorców,
• Żądanie od organów wyjaśnień, dokumentów, informacji, akt,
• Występowanie do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności wykładni prawa,
• Żądanie wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa,
• Zlecanie badań, opinii i ekspertyz,
• Informowanie o barierach i utrudnieniach w prawie przedsiębiorczości.

Instytucja, do której wystąpi Rzecznik będzie miała 30 dni na podjęcia działania i odpowiedzi na jego wniosek.

Jednym z najważniejszych praw Rzecznika ma być prawo do wstrzymania kontroli przedsiębiorców – jeśli stwierdzi, że odbywa się ona z naruszeniem prawa. Wstrzymanie kontroli będzie możliwe nawet na okres do 6 miesięcy. ….

—

Na powyższym gruncie rodzi się oczywiste pytanie: czy Rzecznik Praw Przedsiębiorcy będzie mógł skutecznie zapobiec kontroli inspektora pracy  PIP, wstrzymać ją lub wpłynąć na jej przebieg np. przez ograniczenie jej zakresu czy czasu jej trwania?

Zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Przepisy ustawowe, które powtarzałyby regulacje umowy międzynarodowej nie są konieczne, jeżeli regulacje umowy są na tyle precyzyjnie sformułowane, by mogły z nich wynikać konkretne normy prawne.

Otóż wszelkie te cechy posiada nie do końca zaabsorbowana przez system ochrony pracy w Polsce Konwencja Nr 81 MOP, której upowszechnianie nasze Stowarzyszenie uważa bezustannie za swój priorytet.

Artykuł 12 tej Konwencji stanowi:

1. Inspektorzy pracy zaopatrzeni w odpowiednie pełnomocnictwa będą upoważnieni do:

  (a)        swobodnego wstępu, bez uprzedniego zawiadomienia, o każdej porze dnia i nocy, do każdego zakładu pracy podlegającego inspekcji;

  (b)       wstępu w ciągu dnia do wszelkich pomieszczeń, jeżeli mogą oni mieć uzasadnioną podstawę do przypuszczenia, że pomieszczenia te podlegają inspekcji;

  (c)        prowadzenia wszelkich badań, kontroli lub dochodzeń, jakie mogą uznać za niezbędne dla upewnienia się, że przepisy prawne są ściśle przestrzegane, a w szczególności do:

  (i)        przesłuchiwania, na osobności lub w obecności świadków, pracodawcy lub personelu przedsiębiorstwa w sprawach dotyczących stosowania przepisów prawnych;

  (ii)       żądania okazania wszelkich ksiąg, rejestrów lub innych dokumentów, których prowadzenie jest nakazane przez ustawodawstwo krajowe dotyczące warunków pracy, w celu sprawdzenia ich zgodności z przepisami prawnymi oraz ich kopiowania lub sporządzenia z nich wyciągów;

  (iii)      zapewnienia wywieszania ogłoszeń wymaganych przez przepisy prawne;

  (iv)      pobierania lub zabierania do analizy próbek materiałów i substancji używanych lub obrabianych, pod warunkiem zawiadomienia pracodawcy lub jego przedstawiciela, że zostały one pobrane lub zabrane w tym celu.

2.W przypadku kontroli inspektorzy będą zawiadamiać o swojej obecności pracodawcę lub jego przedstawiciela, chyba że uznają, iż takie zawiadomienie może niekorzystnie wpłynąć na wykonywanie ich obowiązków.

Natomiast artykuł 16 ww. Konwencji Nr 81 MOP stanowi: Przedsiębiorstwa będą kontrolowane tak często i tak starannie, jak to jest konieczne dla zapewnienia skutecznego stosowania odpowiednich przepisów prawnych.

Tylko tyle, i aż tyle. Żaden przepis Konwencji Nr 81 MOP nie zawiera delegacji dla jakichkolwiek władz krajowych umożliwiającej ograniczanie tej podstawowej prerogatywy inspekcji pracy – jaką jest ocena czy kontrola  konieczna jest dla zapewnienia stosowania odpowiednich przepisów prawnych. Podobną wyłączną prerogatywą organu inspekcji jest określenie zakresu kontroli (czyli jej „poziomu staranności”). Tak więc, w opinii SIPRP Rzecznik Praw Przedsiębiorcy będzie mógł żądać od organu inspekcji wyjaśnień czy informacji, a nawet występować z wnioskami dotyczącymi kontroli – ale nie będzie mógł administracyjnie zakazać (zawieszać) przeprowadzenia czynności kontrolnych. Bo łamało by to zasady demokratycznego państwa prawnego.

Pierwsze tego typu rozstrzygnięcie (o ile nastąpi) – powinno być niezwłocznie skierowane do sądu administracyjnego w celu stwierdzenia jego nieważności.

Jak się wydaje, sama ustawa nie zawiera deliktu konstytucyjnego, samo uprawnienie nowego Rzecznika, nie kolidujące z postanowieniami  naszej Konwencji – nie jest uprawnieniem niekonstytucyjnym. Tak więc działania takie będzie on mógł podejmować w odniesieniu do innych organów kontrolnych (jeżeli oczywiście nie zostaną one wyłączone przez tę samą lub inną ustawę).

—

Dlaczego o tym piszemy? Otóż najważniejsze dla recepcji nowego prawa zarówno wśród przedsiębiorców jak i pracowników oraz związków zawodowych są pierwsze miesiące jego funkcjonowania. I to co mówi się oficjalnie i to co piszą opiniotwórcze, ale także popularne gazety. I tego momentu „przegapić” nie można!

Ale to oczywiście pozostawić należy osobom, do których zakresów obowiązków taka aktywność należy. Życzymy powodzenia, a naszej Konwencji, jak przez ostatnie 6 lat – będziemy, miejmy nadzieję, skutecznie kibicować. Ważne jest to, aby nie ugruntowała się jakaś feralna interpretacja, tak jak to już miało miejsce kilka lat temu w sprawie zakresu stosowania przez PIP Konwencji Nr 81 MOP czy kuriozalnego w swojej istocie zawiadamiania o zamiarze wszczęcia kontroli.  I zwrócić uwagę należy, iż wieść o tych niefortunnych interpretacjach, pomimo licznych dementi,  trwa w niektórych  kręgach aż do dnia dzisiejszego…

—

Z kronikarskiego obowiązku  wspomnieć należy o stanowczym oprotestowaniu takiego zakresu uprawnień nowego Rzecznika przez wpływową Komisję Krajową NSZZ „Solidarność” a także inne organizacje i instytucje. Być może więc powyższe dywagacje są przedwczesne – ale biorąc pod uwagę stanowisko równie wpływowego lobby przedsiębiorców – przypuszczać można, że raczej tak nie będzie.